Dolar/TL, Türkiye’nin ekonomik göstergeleri arasında en çok takip edilen tablo olurken, seçimlere bir ay kala en çok konuşulan veri olmaya devam ediyor. Özellikle enflasyon geçişkenliği ile öne çıkan dolar, Türkiye’nin ithalata olan bağımlılığının yanı sıra ihracatı ve iç piyasalardaki fiyatlaması açısından da önemli bir konu.
Ekonomistler ve finansörler seçim sonrası doların yükselip düşmeyeceğini tartışırken, siyasiler hepimize ekonomi politikalarını açıklamaya çalışsın, ana resme bakalım. 2002’deki siyasi değişimlerin ardından ister yerel, ister genel seçimler, ister referandumlar için rastgele bir Pazar günü sandık başına giderken ‘Dolar/TL ne yaptı?’ Sizin için inceledik.
Gelin standımızı birlikte ziyaret edelim. Standımıza ‘sandıktan sonra dolar/TL’nin içselleştirdiği sonuçlar’ mı denilmeli?
3 Kasım 2002 genel seçimlerinden sonra dolar/TL’ye ne oldu?
Cumhuriyet tarihinde bir ilk olan 2002 seçimleri sonucunda, daha önce mecliste yer alan tüm siyasi partiler yüzde 10 barajını geçerek Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girememiştir. CHP ve yeni kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) parlamentonun iki partisi oldu.
1999 yılında yaşanan büyük deprem felaketinin ardından 2000 ve 2001 ekonomik krizlerinin ardından yapılan seçimler sonucunda yıllar sonra ilk kez tek parti hükümetine geçilmesi ve dolar/TL’nin günü doruklarda tamamlaması… 1 Kasım 2002 Cuma günü 1.6955 ile 4 Kasım Pazartesi günü 1.6790 seviyesinden başladı.
28 Mart 2004 yerel seçimleri sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
AKP, 2004 yerel seçimlerinde bu takviye ile birinci parti olarak çıkarken, seçim öncesi dolar/TL 1,70’lerde iken hızla 1,30’lara geriledi.
22 Temmuz 2007 genel seçimlerinden sonra dolar/TL’ye ne oldu?
Abdullah Gül, cumhurbaşkanı adayı oldu Ahmet Necdet Sezer’in görev süresi dolmuştu. Meclis’te seçim tamamlanmayınca Anayasa Mahkemesi’ne başvuruldu ve seçimler iptal edildi. Cumhurbaşkanlığı seçiminin iptal edilmesiyle birlikte erken seçime gidildi. Bu seçimle birlikte AKP, CHP, MHP, DTP kökenli milletvekilleri ve bağımsız adaylar da meclise girdi.
Sonuç olarak, 2006 yılının ikinci yarısında düşüş eğiliminde olan dolar/TL, seçimlerden sonraki ilk hafta yükselişe geçti. Daha sonra 1.15 seviyelerine düştü.
21 Ekim 2007 Anayasa Referandumu sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
Ağustos ayında TBMM’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde Abdullah Gül, Türkiye’nin 11. Cumhurbaşkanı oldu. Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesini öngören anayasa değişikliği 21 Ekim 2007’de sandıkta oylandı ve yüzde 68,95 oranında ‘Evet’ oyu verildi.
Cumhurbaşkanı’nın seçilmesiyle yükselişini bitiren dolar/TL, referandumla birlikte 1.18 seviyelerine ulaştı.
29 Mart 2009 yerel seçimleri sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
2008 yılı sonunda ABD’den dünyaya yayılan küresel mali krizin etkisiyle yükselen dolar/TL, 2009 yerel seçimlerinden sonra belirsizlik sonucu 1,80 seviyelerinden 1,45 seviyelerine kadar gerilemiştir.
12 Eylül 2010 Anayasa Referandumu sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
2010 yılında Anayasa değişiklikleri halkoyuna sunulduğunda yeniden sandık başına gidildi. 26 maddelik değişikliğin yer aldığı paket yüzde 57,88 evet, yüzde 42,12 hayır oyu aldı. Sandıkla birlikte yatay seyrini bozan dolar/TL ilk dönemde 1.50 seviyesinden gerilese de 1 yıl içinde yükselişe geçti.
12 Haziran 2011 genel seçimleri sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
2011 Genel Seçimlerine katılım oranı yüzde 86,7 olurken, hükümet oyların yüzde 49,83’ünü aldı. Yüzde 10 barajını aşan CHP ve MHP de meclise girdi.
Makroekonomik gelişmelerden etkilenen dolar/TL’deki trend yükselmeye başladı. 2008 krizi sonrası dünyanın para politikalarından etkilenen TL için Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı 2011 yılı sonunda “2012 yılında TL’de ABD dolarını yendik. Bu çok iddialı bir ifade, bunu yazın. Yıl sonunda tekrar görüşelim.” Türkiye’deki ihracatçılar ise TL’deki yüksek fiyattan şikayetçi.
30 Mart 2014 yerel seçimleri sonrası dolar/TL ne oldu?
2013 Gezi Parkı sürecinin ardından siyasi bölünmeler ve FETÖ tartışmaları baş gösterirken, 17-25 Aralık 2013 süreçlerinin ardından hızla yükselen $/TL 2,30 seviyesi seçim barajına girdi. Seçimlerin ardından dolar/TL 2,10 seviyelerine kadar gerilerken, uzun vadede yukarı yönlü hareketini sürdürürken, yakın ortalarda önemli bir seçim daha kapıda.
10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
Cumhurbaşkanının doğrudan halk tarafından belirlendiği bu seçimde Türkiye tarihinde ilk kez 3 aday çıktı. Recep Tayyip Erdoğan, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Selahattin Demirtaş’ın aday olduğu seçim süreci oldukça tartışmalı geçerken, Erdoğan yüzde 51.79 oy alırken dolar/TL, 2019’da sakin kalsa da pahalanma sürecindeydi. bu süreç.
7 Haziran 2015 genel seçimleri sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
Bu seçimlerde Türkiye yıllardır unuttuğu koalisyon sonuçlarına geri döndü. AK Parti’de genel başkan değişikliğinin ardından hiçbir parti tek başına hükümeti kuracak kadar milletvekili çıkaramadı ve müzakerelerden bir sonuç çıkmadı. O dönemde Davutoğlu-Erdoğan çekişmesi çok tartışılırken, yine kulis bilgilerine göre Başbakan koalisyon görüşmelerine sıcak baksa da Cumhurbaşkanı olumlu bakmıyordu. Böylece süreç yeni bir seçime evrildi.
1 Kasım 2015 genel seçimleri sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
Haziran seçimleri sonrası yeniden seçim sürecinde Türkiye’de ‘güvenlik’ başlığı altında pek çok üzücü gelişme yaşandı. 10 Ekim Cumartesi günü Ankara Garı önünde 102 kişi, 20 Temmuz 2015’te Şanlıurfa’nın Suruç ilçesinde düzenlenen intihar saldırısında 34 kişi hayatını kaybetti.
5 Haziran 2015’te HDP miting saldırısıyla başlayan süreçte 18 ayda sadece 5 ay can kaybıyla sonuçlanan saldırı olmadı. 1,5 yıllık süreçte saldırılarda 500’e yakın kişi hayatını kaybetti.
Haziran-Kasım döneminde Dolar/TL yükselmeye başlarken 3 TL’nin üzerine çıktı. Kısa bir süre sonra biraz sakinleşti.
16 Nisan 2017 Anayasa Referandumu sonrası dolar/TL’ye ne oldu?
15 Temmuz 2016’dan sonraki ilk sandık deneyimi olan 16 Nisan referandumu ile Anayasa değişikliğinde yeni yönetim sistemi oylandı. Evet, sandıkların yüzde 51,41’i çıktı.
17-25 Aralık operasyonunda adı geçen bakanların Rusya sınırlarını aşan uçak krizi nedeniyle Aziz Divanı’na gönderilmemesi TL’yi etkiledi.
2015’te Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın düşük faiz söylemleri sıklaşmaya başladı. Yüksek faizi ‘ihanet’ olarak nitelendiren Erdoğan, Merkez Bankası’na da seslenerek, ‘Bize karşı istiklal mücadelesi veriyorsunuz ama başka yerlere mi bağımlısınız?’ sözlerini kullandı.
Erdoğan, dönemin TCMB Lideri Fazilet Başçı ve ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’a “kendinizi toparlayın” çağrısında bulundu.
15 Temmuz’dan sonra dolar 3,05 TL’ye yükselirken, ekonomideki cari açık sorunu ve çift hanelere dönen enflasyon ve olağanüstü hal piyasaların belirsizleşmesine neden oldu ve yabancı yatırımcı çıkışı hızlandı. Bu süreçte Fed’in 2008 mali kriziyle birlikte serbest bıraktığı paraları geri çekmeye başlaması gelişmekte olan ülkelere olan ilgiyi azaltmıştır. Vatandaşlardan dövizlerini TL’deki değer kaybına karşı bozdurmaları istenirken, seferberlik ilan edildi.
24 Haziran 2018 genel seçimleri sonrası dolar/TL ne oldu?
2018 Genel Seçimleri, Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle birlikte yapıldı. 15 Temmuz 2016 darbe girişimi ile 2018 genel seçimleri ertelenmiş, partiler arasında ittifakın oluştuğu bir seçim yaşanmıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2017 yılında yapılan referandum sonucunda değişen sistemle 9 Temmuz 2018’de yemin etti.
Dolar 2017 yılını 3-4 TL seviyelerinde geçirirken, seçimler öncesi Mayıs ayında döviz kurlarında ani yükselişler yaşandı.
TCMB, PPK’da faiz oranlarını artırdı. Döviz kurundaki yükselişle enflasyon yıllar sonra yüzde 20’nin üzerine çıktı.
Erdoğan, ‘faiz neden, enflasyon sonuç’ teorisiyle düşük faiz söyleminin yanı sıra seçim sürecinde de “Bu kur falan, bunların hiçbiri geleceğimizi belirlemiyor. Geleceğimizi biz belirleyeceğiz. 24’ünde, bu kardeşe yetkiyi ver, o zaman bu faizle bununla ve bununla nasıl başa çıkacağını göreceksin. Sözleri uzun yıllar unutulmadı.
Seçimin ardından Ağustos 2018’de Papaz Brunson krizi olarak adlandırılan gelişmeler kur ataklarıyla TL’ye ağır darbe vurdu.
Bir haftada 5 TL’den 6,5 TL’ye yükselen dolar, 12 Ağustos gecesi uluslararası piyasalarda 7,20 TL’yi test etti. Ekim 2018’de Brunson serbest kalınca dolar yeniden 5 TL’ye gerilerken, yıla 3,79’dan başlayan kur, 2018’i 5,29 TL’de noktaladı.
31 Mart 2019 Yerel Seçimi sonrası dolar/TL ne oldu?
31 Mart 2019 yerel seçimleri yapılırken 3 büyükşehirde yapılan seçimleri CHP adayları kazandı. İstanbul’da tekrarlanan seçimlerin ardından Ekrem İmamoğlu, Binali Yıldırım’a karşı aldığı oy sayısını artırarak yeniden seçildi.
İktidarın en çok belediye kaybettiği seçimin ardından İstanbul’da YSK 31 Mart sonuçlarını iptal etti ve TL’nin dolar karşısında değer kaybettiğini izledik ve 9 Mayıs’ta 6.24 TL oldu. süreci gördü.
Bu süreçte TCMB Başkanı Murat Çetinkaya’nın görevden alınması (6 Temmuz 2019) ve Cumhurbaşkanı kararıyla yerine Murat Uysal getirildi.
Görevden alınmayla ilgili olarak Erdoğan, “(TCMB başkanı) dinlemiyordu. Yeni bir arkadaşla devam ettik. Faizleri indireceğiz dedik” dedi.
Hızlı faiz indirim sürecine girerek siyasi faiz oranı 12 ayda yüzde 24’ten 8,25’e geriledi. Bu süreçte doların yatay seyri dikkat çekerken ekonomistlerin araştırmaları sonucunda ‘128 milyar dolar’ süreci gündeme geldi.
2019 yılından bu yana geldiğimiz süreçte 1 pandemi, 2 Merkez Bankası Lider değişikliği, birçok faiz indirimi, 2021 kur atakları, 20 Aralık 2021 KKM süreci, Hazine ve Maliye Bakanı değişiklikleri de yaşadık. Seçimlerin prestijiyle, seçimlere yaklaşık 1 ay kala tablo bu haldeydi.
